Gandi’nin Sivil Direniş Hareketinden Öğrenmek…

Gandi’den Öğrenmek…

Sene 1893… Güney Afrika
Koyu tenli, kısa boylu genç adam, bir İngiliz centilmeni olmanın verdiği güvenle trene binmiş ve sonra da koltuğuna kurulmuştu ki… Sakallı ve sarışın bir adamın yüzü belirdi kapıdan… Adamın kafasını kompartımanın kapısından içeri uzatmasıyla geri çekmesi bir olmuştu. Tiksintiyle oradan uzaklaşan adam bir iki dakika sonra kondüktörle birlikte kompartımanın kapısına dayanmıştı…
– Hey sen, ne arıyorsun burada?
– Bayım Pretoria’ya seyahat ediyorum…
– Kıçına tekmeyi yemeden defol git buradan… Haydi yallah arkadaki yük vagonuna.
– Affedersiniz bayım, bakın birinci sınıfta yolculuk edebileceğime dair bir biletim var.
– Nereden aldın o bileti, kim verdi sana o bileti?
– Londra’da avukatım ben, avukatlık bürom tabii ki.
– Hemen defolup gitmezsen arka vagona ilk durakta kıçına tekmeyi basıp aşağı atacağım seni…

İlk durakta bir polis tarafından tekme tokat aşağıya atılan genç adamın yere kapaklanmasıyla birlikte valiz ve çantaları da arkasından perona fırlatılmıştı…
Bu genç adam, yıllar sonra, dünyanın bütün denizlerine hakim olan, topraklarında güneş batmayan Büyük Britanya İmparatorluğu’na sadece korkmayı öğretmeyecek; aynı zamanda bütün ezilenlere ilham kaynağı da olacaktı. Bu genç adam Mohandas Karamcand Gandi, namı diğer Mahatma Gandi’ydi.
Irkçılığın vahşi şiddetiyle tanışan Gandi, bu olaydan otobiyografisinin bir bölümünde bahseder. Anlatılan bu hikaye Gandi’nin kaleminden çıkmadır…
Pek çok kaynak, Gandi’yi büyük bir özgürlük savunucusu, sivil direnişin teorisyeni ve pratisyeni olarak tanımlar; bunlar doğrudur ama eksiktir. Hindistan’a bağımsızlığını kazandıran, emperyalist ülkelere titremeyi öğreten; yüzyıllar boyunca ezilmiş, horlanmış, aşağılanmış, yok sayılmış ve iliğine kadar sömürülmüş bir ulusa onurunu vermiş bir lider olması onu en iyi tanımlayan özellikleridir.
1869 yılındaHindistan’da, aristokrat sınıfına mensup bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Gandi’nin isminin manası, “güzel kokan”, “mis gibi kokan” anlamındadır. Aile onu önce özel okullara sonra da hukuk alanında eğitim alsın diye Londra’ya gönderir.
19. yüzyılda Batı’da ırkçı teoriler pek revaçtadır… Gelişmekte olan kapitalist ülkeler, dünyayı dizginsiz bir şekilde sömürebilmek için ideolojik ve siyasi gerekçeler bulmaktadırlar. Irkçılık kuramı Batı’nın bütün toplumlarını etkisi altına almıştır. Koyu tenliler, Asyalılar, Hıristiyanlığın dışındaki diğer dinlere mensup insanlar, eğitim ve konumları ne olursa olsun toplumsal hayattan dışlanmakla kalmıyor, aynı zamanda zulme de uğruyorlardı.
Genç Gandi de Güney Afrika’da bunu bizzat yaşayarak tecrübe edinmişti. Pretoria’da, sokağa çıktığı ilk andan itibaren beyazlarla aynı kaldırımı bile kullanamayacağını deneyimle öğrenmişti. Güney Afrika’da Siyahi yerliler, Hintliler ve diğer Asyalı uluslara mensup insanların her hareketi, çalışması, seyahati özel izne tabiydi. Evlilikleri de yok hükmündeydi, çocukları “piç” sayılıyordu… Beyazların siyahlara ve koyu tenlilere yönelik eylemlerinin, yaralama ve öldürme olayları dahil, hiçbir cezai müeyyidesi yoktu.

Gerçeklere Sarılmak…
Siyasi açıdan deneyimsiz genç bir avukat olan Gandi, ırkçılığa karşı ilk direnişini Güney Afrika’da başlatır. İngiliz sömürge hükümetinin Güney Afrika’da yabancılara uyguladığı parmak izi verme zorunluluğunu protesto etmek, yani Hintlilerin sadece yurttaşlık haklarını değil, evliliklerini de yok sayan ırkçı yasaya karşı mücadele etmek için kollarını sıvar. Bütün ezilenlere ve mazlumlara ırkçı kibre, emperyalist yasalara, baskı ve sömürüye karşı etnik ve dini ayrım gözetmeden birleşmeleri için çağrı yapar. Güney Afrika’daki mücadelesi ona önemli bir deneyim kazandırır: bütün Hintliler; yani Hindular, Budistler ve Müslümanlar ancak birlikte mücadele ettiklerinde kazanabileceklerdir. Hatta emperyalizmin “böl ve yönet” siyasetini boşa çıkarmak için bir Hindu olmasına rağmen “Müslümanlar için ölmeye hazırım” diye de ilan eder.
Gandi mücadelesinin taktiklerini de oluşturur: Haklı zemin, meşruiyet, sağlam irade, resmi kurumları boykot, şiddet içermeyen ama hasmının iradesini kıran kararlı duruş…
Gandi gittiği her yere direnişin ruhunu götürür, kazanma umudu aşılar. Kısa bir süre sonra da, hem devletin en çok hapse attığı siyasi mahkum hem de halkın her sorunda başvurduğu bir lider olarak ünlenir. En büyük destekçisi ise onun gibi aristokrat bir aileden gelen karısıdır.
Gandi, Pretoria’da direnişin başarısı için bir ilkenin vazgeçilmez olduğunu kavrayacaktır: Gerçeklik duygusu… Başarılı olmak isteyen herkes, çıplak gerçekliği olduğu gibi görmeyi öğrenmelidir. Aksi takdirde hayatta başarı şansı yoktur. Gandi’ye göre “Gerçeklik duygusu, şiddet kullanmayı yadsır, çünkü insanoğlu, mutlak gerçekliği hiçbir zaman bütünüyle kavrayamayacağı için cezalandırmanın bir yöntemi olarak şiddeti de kullanmaya hak kazanamaz.” Enteresan bir bakış açısı…
Ayrıca direnişin dört ilkesini de şöyle açıklar: Mevcut yönetimi tanımama… Emperyalizmin sömürgeci bürokrasisini muhatap almama… Adalet sistemini, kışkırtıcı eylemlerle boşa çıkarma… Eğitim sistemini tümden reddetme…
Ona göre bunlar yeni değildir: “dünyaya yeni bir şey öğretmeye lüzum yok. Gerçeğe dayanmak, şiddet içermeyen barışçıl direniş, dağların varlığı kadar eskidir. Tek yaptığım şey, her ikisini de en geniş kitlenin katılımını sağlayacak bir şekilde denemeye girişmiş olmamdır” diye ifade eder.

Sivil Direnişin Öyküsü
Gandi bu ilkelerin çok eski bir geçmişe sahip olduklarını söylerken haklıdır. Sivil itaatsizliğin tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir.
Nedir sivil itaatsizlik? Yasalar nezdinde suçlu gözükmekle birlikte manevi anlamda haklı olmak ve mevcut yasaların iradesini yok saymak; yani hak’ yolunda olmak ve meşruluğu her şeyin üzerinde tutmak…
Sivil direnişin izini kadim Anadolu’nun bilgeliğinde, Antikçağ felsefesinde, Pitagoras’ın kozmopolitizminde, Diyojen’in sinik felsefesinde; Mısır’da ebelerin erkek bebekleri öldürmeme geleneğinde; Olimpos’un hakanı Zeus’un emrini çiğneyen Prometheus’un isyanında; devlet tarafından öldürülen kardeşini “defnederek” toplumsal ahlakı yücelten Antigone’nin direnişinde; Yunan kavimleri arasındaki Peloponnez Savaşı’nı durdurmak için silahların ve hazinenin bulunduğu tapınağı oturma eylemiyle bloke eden Atinalı kadınların “savaşa dur!” haykırışlarında görüyoruz…
Roma’daki en ünlü sivil direniş ise kuşkusuz, aristokratların imtiyazlarına karşı direnen pleblerin kent hayatını felce uğratan sivil itaatsizlikleridir…
Modern tarihin en ünlü sivil direnişi ise Amerikalı filozof ve eylem adamı David Thoroau’nun eylemidir. 1845 yılında, ABD’nin köleliği kaldırmamasını ve ayrıca Meksika’ya karşı yürütülen saldırgan savaş politikasını protesto etmek için “kafa vergisini” ödemeyi reddeden Thoreau, ormanda bir kulübe inşa ederek kendisini toplumdan ve devletin kurumlarından soyutlar… Bu eylem modern tarihin en popüler sivil direnişi olarak ünlenir. Thoreau, eyleminin kuramsal gerekçesini “Devlete Karşı Sivil Direniş Görevi Üzerine” adlı eserinde ortaya koymuştu.
Gandi’ye göre sivil direnişin esası “adil olmayan yasalar bulmak ve bunları bilinçli olarak çiğneyerek hukuk sistemini uygulanamaz haline getirmektir. Bu yolla söz konusu yasaları koyanların haksız konumları da gözler önüne serilecektir.”
O birçok kez hapse atılmış, fakat hapisten çıktığı anda yeni bir eylemle polis teşkilatını ve ırkçı yönetimi çileden çıkarmayı başarmıştır. Gandi’nin en önemli özelliği, geniş halk yığınlarını seferber etmesidir; meşru ve haklı bir zeminde kalmak ve her daim eylemden basını haberdar etmek. Bu sayede hem eylemler kitleselleşiyor hem de basın sayesinde İngiliz yönetimi üzerinde baskı kuruluyordu.
Gandi, eylemlere aklının estiği gibi başlamaz. Onları bir kampanya halinde örgütler ve topluma mal etmeyi esas alır. Bu nedenle de, önce bu yasaları koyan Britanya Kralını ve Güney Afrikalı vekilleri bir mektupla uyarır sonra da hangi gün ve hangi koşullarda, adil olmayan hangi yasayı, hangi gerekçeyle çiğneyeceğini de ilan eder. Böylece Gandi, politik eyleme yeni bir üslup getirir: şeffaf olmak. O eylemlerini gizli toplantılarda değil, aksine herkese açık ortamlarda planlar ve kapsamını da ilan eder.
Gandi, sadece sivil direniş eylemleri planlamaz; aynı zamanda, özel mülkiyetin bulunmadığı, doğayla uyumlu bir şekilde yaşayan topluluklar ve komünler de inşa eder. Nitekim eylemler, 1914 yılından itibaren ilk meyvelerini de vermeye başlar. Büyük Britanya, yabancı düşmanı yasaları ve ırkçı düzenlemeleri Hintliler açısından yürürlükten kaldırır.

Bütün Hintlileri Birleştirme Ülküsü
Gandi, 1894 yılında kuruluşuna katıldığı Hindistan Ulusal Kongresi üzerinden birçok eylemin örgütlenmesini sağlamış; Hinduları ve Müslümanları ortak bir dava etrafında birleştirmişti. Artık Gandi’ye göre Güney Afrika’da yapılacak bir şey kalmamıştı… Bundan böyle mücadeleyi daha üst bir noktaya taşımalıydı; eylemleri daha güçlü bir şekilde hayata geçirmeli; özgürlük davasını büyük bir coğrafyada etkin kılmalıydı ki bu ancak Hindistan’da olabilirdi.
“İngilizler Hintlilerin yardımına başvurmadan traş bile olamazlar” derdi Gandi. O İngilizleri, köklü ve uzun erimli bir mücadeleyle Hindistan’dan söküp atmaya karar vermişti. Şiddet kullanılmayacaktı… Bunu da sonradan dünya çapında ses getirecek olan ünlü Tuz Yürüyüşü’yle yapacaktı.
Ama önce o Hintlileri tanımalı onlar da Bapu’yu tanımalıydılar. Bapu, Hintlilerin ona taktığı bir lakaptı: Ulusun atası… Mahatma unvanı ise ona en derin anlamıyla layık görülmüştü: Yüce Ruh. Sanki Hegel, “Halk Tini”nin tarihsel görevinden bahsederken Gandi’nin rolüne işaret etmişti. İngiliz siyaset adamı Churchill ise onu küçümsemek için ona “Hint fakiri” derdi. Ancak hakikaten üzerindeki küçük bir bez parçasından başka bir şeye sahip olmayan o Hint fakiri, İngilizlerin bükülmez sanılan bileğini fena bükecekti…
Mahatma Gandi Hindistan’da en büyük desteği, Ulusal Kongre’nin lideri Gopal Krishna Gokhale’den görecekti. Gophale, Gandi’ye ülkeyi dolaşmasını, halkı tanımasını, şiddeti her açıdan reddetmesini, sistemin içine girerek onu sivil itaatsizlik eylemleriyle felç etmesini tavsiye edecekti. Bu tavsiyeler Gandi’ye çok uygundu, çünkü o da başarının ancak bu tarz eylemlerle mümkün olduğunun bilincindeydi. Gandi’ye göre Hindistan’da Britanya İmparatorluğu şiddetle dize getirilemezdi, ama sivil itaatsizlik eylemleriyle yıpratılabilir ve çökertilebilirdi.
Gandi’nin bir yürüyüşle birden bire başarı kazandığını düşününler fena halde yanılırlar. Gandi her eylemini önce küçük ölçekte planlar, bunu bir bölgede sınar, tecrübe kazanır ve sonra onu teorileştirirdi.
İki büyük eylem sömürge yönetiminin önünde sonunda kaybedeceğini ortaya koymuştu.
Bunlardan biri indigo diğeri de tuz eylemiydi.

1918… Kamperan ve Keda…
İngiliz yönetimi, Kamperan ve Keda bölgesindeki Hint köylülerini bitkisinden boya üretilen indigo üretimine zorluyordu. Son iki yıldır ürün verimli olmamıştı; ayrıca hem İngiliz toprak baronlarına kira ödemek hem de ürettiklerini İngiliz şirketlerine sabit bir fiyattan satmak zorundaydılar. Bu işlemin adaletsizliği ve akılsızlığı; sömürünün katmerli oluşu; mevcut durumun halkta yarattığı öfkenin görmezden gelinmesi, İngiliz yönetiminin ve kapitalistlerin gözünü bürüyen kâr hırsının onları nasıl bir çıkmaza soktuğunu bir kez daha gözler önüne seriyordu.

Tarih Sanki Tekerrür Etmektedir…
Sene 1776…
1776 yılında patlak veren Amerikan Bağımsızlık mücadelesinin en önemli nedenlerinden biri, İngiliz hükümetinin dayattığı aşırı vergilerdi. Her “b*ktan*” yeni bir vergi çıkaran İngiliz yönetimi, en sonunda çay ürünlerine de vergi koyunca Amerikalılar da dayanacak hal kalmamıştı. Nitekim Philedelphia’daki “Çay Partisi”nde onlara günlerini göstermişlerdi. İngiliz parlamentosunda temsil edilmemelerini gerekçe gösteren Amerikalılar, “eğer parlamentoda temsil edilmiyorsak, vergi de vermiyoruz” demişlerdi, yani “No taxation without representation”.
Şimdi de Hintli köylüler buna benzer bir yönteme başvuruyorlardı. Eğer vergiler kaldırılmaz, toprak kiraları düşürülmez, istedikleri üretimi yapma hakkı tanınmazsa İngiliz yönetimiyle hiçbir alanda işbirliği yapmayacaklarını ilan etmişlerdi. Artık devlet kurumlarını takmayacaklardı, ki sloganları da hazırdı: “Non Cooperation”.
Direniş hızla bütün bölgeye yayılmıştı… Birçok eylemci katledilmiş; Gandi ve hareketin birçok önderi hapse atılmıştı… Ama sonunda… Sadece köylülerin talepleri kabul edilmekle kalmadı; aynı zamanda, sel felaketi nedeniyle açlık sınırında yaşayan bölgedeki köylüler vergilerden de muaf tutuldular.
Gandi’nin başında olduğu ve teşvik ettiği her eylem mutlaka acil bir ihtiyaçtan kaynaklanıyordu, eylem ek koşullar içermeyen somut taleplere dayanıyor ve başarı kazandıktan sonra da hızla yeniden günlük hayata dönülüyordu.
Gandi’nin amacı kesindi: İngiliz yönetimini yıpratarak ülkeden söküp atmak; Hindu ve Müslüman demeden bütün Hindistan’ı birleştirmek. Onun için eylemleriyle hem emperyalist tahakkümü hedef alıyor hem de halkın kendi içinde bütünleşerek bir adım daha özgürleşmesini sağlıyordu.
Gandi, sivil itaatsizlik eylemlerini olaylara şiddetin bulaşmasından dolayı tam üç kez kesmek zorunda kalmıştı.
Otoritesinin dinlenmediğini gördüğünde aktif eylemi bırakarak kenara çekiliyordu. Ama boş da durmuyordu; ya kendisini teorik ve felsefi araştırmalara veriyor ya da toplumun aydınlanması için farklı yöntemlere başvuruyordu. Alkol ve uyuşturucu bağımlılığıyla mücadele ediyor; toplumsal kayıtsızlığa, kast imtiyazlarına, kadınlara yönelik şiddete, küçük yaştaki kız çocukların evlendirilmesine, kadınların örtünmeye zorlanmasına ve dulların yakılmasına karşı mücadeleyi örgütlüyordu. Bunların yanı sıra yerli malı tüketimini teşvik eden çabalara vurgu yapıyor, örnek yaratmak için de eşitlikçi komünlerin hangi temelde kurulması gerektiğini gösteren projeleri hayata geçiriyordu.
Ama Gandi sanki unutulmuştu… Sanki bir zamanlar ortalığı kasıp kavuran ruh çekip gitmişti…

Küllerinden Doğmak
Son 6 yıldır inzivaya çekilmiş sade bir hayat yaşıyordu… Düş kuruyordu… İnsanların sömürülmediği, horlanmadığı; kast ve sınıf imtiyazlarının olmadığı; dini ve etnik farklılıkların hoşgörüyle karşılandığı; herkesin eşit ve kardeş olduğu; halkın refah ve mutluluk içinde yaşadığı özgür ve bağımsız bir ülke düşlüyordu…
Bu arada iç çatışmalar da yeniden yoğunlaşmıştı… Ulusal Kongre’nin dağılması bile söz konusuydu. Herkes onun olaylara müdahale etmesini istiyordu; aksi takdirde, bütün emekler boşa gidecekti… Olaylar çığırından çıkmak üzereydi ki Gandi’nin beklediği fırsat yeniden eline geçti. İngiliz hükümeti 31 Aralık 1929’da Lahore’de göndere İngiliz bayrağı çekmeye karar vermişti. İşte şimdi buna etkin bir eylemle karşılık verilmeliydi… Nitekim Gandi bütün ülkeyi ayağa kaldıracak bir eylem planlamıştı… Ama önce Güney Afrika’dan tanıdığı Amerikalı bir dostunu, gazeteci Webb Miller’i yardıma çağırmalıydı. Projesini ilk ona açmıştı. Miller, bir savaş muhabiri olarak isim yapmıştı ve emperyalist politikalara da karşıydı.
Tuz, sıcak ülkelerde hayati önemdedir. İnsan bedeni ter kaybından dolayı aşırı tuz tüketir; bu nedenle de tuz vazgeçilmez bir ihtiyaç maddesidir. Pirinç tuzla pişirildiğinde lezzetli olur ve sıcak memleketlerde yiyecekler ancak tuzlanarak muhafaza edilebilir. Bunun bilincinde olan İngiliz yönetimi de tuz üretimini sadece İngiliz şirketlerine devretmişti. Gandi, bu durumu şok edici bir eylemle protesto edecekti… Mademki İngilizler göndere kendi bayraklarını çekeceklerdi, o halde ona denk düşen bir eylemle karşılık verilmeliydi.
26 Ocak’ta Ulusal Kongre Hindistan’ın bağımsızlığını ilan edecek ve ardından da bütün ülkede Hindistan bayrağı dalgalandıracaktı. Bu eylemi etkin kılmak için de Gandi, “Tuz Yürüyüşü”ne başlayacaktı.

Denize ve Tuza Akın…
Gandi, 12 Mart tarihinde, 24 gün sürecek ve 400 km’lik bir yürüyüşün sonunda Umman Denizi’nin kıyısında son bulacak bir yürüyüş planlamıştı. Bu yürüyüşle Gandi, bütün ülkeyi seferber ederek toplumsal hayatı felç edecek ve Tuz Tekel Yasağını da çiğneyerek İngiliz hükümetinin otoritesini yerle bir edecekti. Nasıl ki bundan birkaç yıl önce herkesi İngiliz kumaşını boykot etmeye çağırmış ve herkesin kendi kumaşını kendisinin üretmesine teşvik etmişse, şimdi de herkesi kendi tuzunu kendisinin üretmesine teşvik ediyordu.
Hindistan Hintlilerindir! Gandi, bu sloganla bundan böyle ne tuz yasasını tanıyacaklarını ne de vergi vereceklerini İngiltere’ye ilan ediyordu.
Amerikalı gazeteci Miller 15 bin km uçarak Hindistan’a gelmişti. Amacı Güney Afrika’dan tanıdığı ve saygı duyduğu Mahatma Gandi’ye destek vermekti. Tuz Yürüyüşü’nde Miller bir an olsun Gandi’nin yanı başından ayrılmamıştı. Miller, 1300 barışçıl eylemcinin 400 km’lik bir yürüyüşe nasıl başladıklarına ve milyonları ayağa kaldırdıklarına bizzat tanık olmuştu.
Yürüyüş iyi bir planlamayla hayata geçirilmişti. 1300 kişilik öncü bir grup polis barikatlarını yara yara yol açacaktı ama kendini savunmak için bile olsa hiç kimse elini dahi kaldırmayacaktı. “Gandi” filminden bildiğimiz o dramatik sahneyi düşünmeliyiz artık…
Bir grup yürüyüşçü ilerleyerek polis noktasına dayanır… Hiç kimse korunmak için bile ellerini kaldırmaz; yerlilerden oluşan polislerse şaşkın ve çaresizdirler… Ama emir kesindir… Başları demirle güçlendirilmiş sopalarla yürüyüşlerin başlarına vurmaya başlarlar. İlk manga yere yığılır ama kimse yerinden kımıldamaz. Ağır yaralıları kadınlar taşır sonra yeni bir grup daha polis barikatına dayanır. Aynı sahne tekrar ve tekrar eder…
Miller, gördüklerini bütün dünya basınına telgrafla ulaştırır. Özgün belgeden aktaralım: “Burada inanılmaz bir şey yaşanmaktadır. Stop. 18 yıldır gazeteciyim; 20’nin üzerinde ülkeden haberler geçtim; birçok iç savaş gördüm; dramatik savaş sahnelerine tanık oldum; isyanlar ve sokak çatışmalarını haberleştirdim ama böyle bir sahneye hayatımda hiç tanık olmadım. Stop… Gandi’nin adamları polis noktasına vardıklarında, içlerinden bir öncü grup ana gruptan ayrılarak derenin öbür yüzünde dikenli tellerle desteklenmiş polis barikatına dayanıyorlar. Stop… Bir emirle birlikte yürüyüşçülerin kafasına uçları demirlerle desteklenmiş Lathislerin (mızrak boyunda sopalar) nasıl indiğini buradan görebiliyorum. Stop… Bulunduğum noktada sopaların nasıl kafalarda patladığını ve kafatası kemiklerini kırdığını bile duyabiliyorum. Stop… Ama şuna bakın ki kimse düzenini bozmuyor. Stop… Yeni bir grup daha yürüyüşçülerden ayrılarak polis noktasına kadar yürüyor. Hep aynı sahne. Stop… Burada bir kapışma yok, burada bir savaş yok, burada bir kavga sahnesi yaşanmıyor. Kimse dövüşmüyor. Kimse elini dahi kaldırmıyor. İnanılmaz bir şey bu. Stop… Yürüyüşçüler polis noktasına kadar yürüyor ve kendilerini savunmadan barikatı aşmayı deniyorlar. Stop… Hastaneler tıklım tıklım ağır yaralılarla doldu. Yürüyüşçüler pes etmedi ama polis en sonunda yoruldu ve barikatı açmak zorunda kaldı. Stop…”
Toplamda 1300 kişi yaralandı, bunlardan 300’ü ölümcül darbeler almıştı… Gandi yıllar sonra verdiği bir mülakatta, haberciliğiyle Miller’in Hindistan’ın bağımsızlığında tayin edici bir rol oynadığını vurgulayacaktı.
Yürüyüşe kadınlar özellikle destek vermişti… Miskin bir hayat süren milyonlar ayağa kalkmış ve denize yürümüştü… 60 bin kişi tutuklanmıştı… Ama Gandi 24 gün sonra Umman Denizi’nin kıyısına ulaşmayı başarmıştı…
Yürüyüşe katılan Dave Banushawkar gördüğünü şöyle anlatır: “Gandi denizin kenarına kadar yürüdü ve bir avuç tuzu eline alıp okşadıktan sonra havaya kaldırdı… Tuz taneleri parmaklarının arasından dökülmeye başladı. Bir heyecan dalgası yüz binlerce insanı sarmalayıp geçti. Zafer çığlıkları arasında Gandi şunları söyledi: ‘Hindistan’ın bağımsızlığı için hepimiz hayatımızı ortaya koymalıyız. Büyük Britanya ülkemizden defolup gitmelidir’… Gandi sadece bir el hareketiyle bizi bağımsızlığımıza daha da yakınlaştırmıştı.”
Bu eylem nedeniyle hapse atılan Gandi’nin iradesini kıramamışlardı. O, sadece onun gibi hapse atılan çok sevdiği ve yardımını gördüğü özel sekreterini değil, aynı zamanda sevgili karısını da kaybetmişti. Kendisi de ölümden dönmüştü ama o yurttaşlarına seslenmeye devam etmiş, onlardan tuz eylemini yılmadan devam ettirmelerini istemişti. Çağrısına milyonlar katılmıştı. Fakat İngiliz sömürge yönetimi buna yoğun bir saldırıyla yanıt vermişti…
Fakat sonunda… 1947 yılında Hindistan bağımsızlığına kavuşmuştu.
Bağımsızlıktan sonra da hiçbir resmi makam kabul etmeyen Gandi kızlarıyla birlikte yeniden komününe çekildi. Yöneticiler ve halk onu her gün ziyaret ediyordu; ta ki bir ziyaret esnasında fanatik bir Hintlinin kurşunlarıyla yene serilene kadar.
Gandi özel mülkiyeti hep reddetti…
Öldüğünde sadece ona ait köstekli bir saat ve bir gözlük vardı…
Bedenine doladığı kumaşın ipliğini bile çıkrığında kendi eğirirdi…